برجها و سازههای بلند به دلیل ارتفاع زیادشان، همیشه در معرض بیشترین خطر برخورد صاعقه قرار دارند. در واقع هرچه ارتفاع یک ساختمان بیشتر باشد، احتمال اصابت صاعقه نیز افزایش مییابد. به همین دلیل، انتخاب و نصب صاعقهگیر مناسب برای برجها نهتنها یک اقدام پیشگیرانه، بلکه یک ضرورت ایمنی و فنی محسوب میشود.
صاعقه میتواند با ولتاژ چند صد میلیون ولت، خسارات گستردهای به تجهیزات برقی، سیستمهای مخابراتی و حتی سازه فیزیکی برج وارد کند. از همین رو، طراحی و اجرای سیستم صاعقهگیر باید بر اساس استانداردهای بینالمللی (مانند IEC 62305) انجام شود تا ایمنی کامل تأمین گردد.
چرا انتخاب صاعقهگیر فعال برای برجها اهمیت دارد؟
در سالهای اخیر، استفاده از صاعقهگیر فعال (ESE) در برجها رشد چشمگیری داشته است. این نوع صاعقهگیرها به کمک فناوری یونیزاسیون زودهنگام، پیش از وقوع تخلیۀ الکتریکی، مسیر امنی برای عبور صاعقه فراهم میکنند.
برخلاف صاعقهگیرهای میلهای قدیمی که فقط محدودهای محدود را پوشش میدادند، صاعقهگیر فعال برای برجها میتواند شعاع حفاظتی بسیار بیشتری را پوشش دهد؛ بهویژه برای برجهای فلزی، سازههای مخابراتی و ساختمانهای مرتفع که نیاز به حفاظت کامل از بام تا پایه دارند.
برخی از مزایای مهم صاعقهگیرهای فعال عبارتند از:
- افزایش شعاع حفاظتی (تا بیش از 100 متر در برخی مدلها)
- نیاز کمتر به نصب چند صاعقهگیر
- طول عمر بالا و نگهداری آسان
- کارایی مؤثر در شرایط آبوهوایی مختلف
مراحل نصب صاعقهگیر در برجها
نصب صاعقهگیر در برج فرآیندی تخصصی است و باید توسط تیمی مجرب با دانش فنی کافی انجام شود. این فرایند شامل چند مرحله مهم است:
1. بررسی و طراحی سیستم حفاظت در برابر صاعقه
پیش از هر چیز، محل نصب صاعقهگیر و شعاع حفاظتی آن باید با دقت محاسبه شود. در این مرحله، نوع سازه، ارتفاع برج و وجود تجهیزات حساس در بام بررسی میشود.
2. انتخاب نوع صاعقهگیر
اگر برج در محیطی با تراکم بالای تجهیزات فلزی یا مخابراتی قرار دارد، معمولاً صاعقهگیر فعال بهترین گزینه است. برای سازههای سادهتر و با ارتفاع کمتر، میتوان از مدلهای میلهای کلاسیک استفاده کرد.
3. اجرای سیستم ارت و اتصال زمین
هیچ صاعقهگیری بدون سیستم ارتینگ استاندارد، ایمن نیست. در این مرحله، صاعقهگیر از طریق تسمه مسی یا کابل مسی با مقطع مناسب به چاه ارت متصل میشود تا جریان تخلیهشده با کمترین مقاومت به زمین منتقل شود.
4. بازرسی و تست نهایی
پس از نصب، کل سیستم باید تست مقاومت زمین و بررسی اتصالات شود. این تستها معمولاً با دستگاه ارتتستر انجام میشود تا از صحت عملکرد سیستم اطمینان حاصل شود.

ویژگیهای یک صاعقهگیر مناسب برای برجها
یک صاعقهگیر مناسب برای برجها باید ویژگیهای زیر را داشته باشد تا بتواند بیشترین سطح ایمنی را فراهم کند:
- مقاومت بالا در برابر خوردگی و شرایط محیطی سخت
- جنس بدنه از فولاد ضدزنگ یا آلومینیوم مقاوم
- طراحی آیرودینامیک برای کاهش فشار باد
- توانایی پوششدهی در شعاع گسترده
- سازگاری کامل با سیستم ارتینگ
مقایسه انواع صاعقهگیر برای برجها؛ کدام مدل بهترین است؟
در انتخاب صاعقهگیر مناسب، شناخت انواع آن بسیار مهم است. بهطور کلی، صاعقهگیرها را میتوان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
۱. صاعقهگیر میلهای ساده (Franklin Rod)
این نوع صاعقهگیر که قدیمیترین مدل محسوب میشود، از یک میله فلزی بلند تشکیل شده که در بالاترین نقطۀ برج نصب میگردد.
مزایا:
- هزینه پایین نصب و نگهداری
- مناسب برای برجهای کوچک و متوسط
معایب:
- شعاع حفاظتی محدود (حدود ۲۰ تا ۳۰ متر)
- نیاز به چندین عدد در برجهای بلند
۲. صاعقهگیر شبکهای یا مش ارت
در این مدل، از شبکهای از کابلها و میلههای مسی یا فولادی روی سقف استفاده میشود تا کل سطح سازه محافظت شود.
مزایا:
- ایمنی بالا برای ساختمانهای بزرگ
- توزیع یکنواخت جریان صاعقه
معایب:
- اجرای پیچیدهتر و هزینه بیشتر
- نیاز به طراحی دقیق و مهندسی پیشرفته

۳. صاعقهگیر فعال برای برجها (ESE)
امروزه بیشتر برجهای بلند، دکلهای مخابراتی و ساختمانهای صنعتی از این نوع استفاده میکنند.
مزایا:
- شعاع حفاظتی بسیار زیاد (گاهی تا 120 متر)
- کاهش تعداد صاعقهگیرهای لازم
- مناسب برای مناطق مرتفع و بادخیز
معایب:
- قیمت بالاتر نسبت به مدلهای سنتی
- نیاز به اجرای دقیق سیستم ارتینگ
بنابراین، اگر برج شما ارتفاع زیادی دارد و در معرض خطر مستقیم صاعقه است، صاعقهگیر فعال (ESE) بهترین انتخاب خواهد بود.

نکات کلیدی در نصب صاعقهگیر در برجها
برای اینکه سیستم صاعقهگیر عملکرد بهینهای داشته باشد، باید به چند نکته بسیار مهم توجه شود:
- ارتفاع نصب: صاعقهگیر باید در بلندترین نقطه نصب شود تا بتواند حداکثر شعاع حفاظتی را ایجاد کند.
- فاصله از تجهیزات فلزی: باید بین صاعقهگیر و سایر تجهیزات فلزی فاصله ایمن رعایت شود تا تخلیه ناگهانی برق به سیستمهای دیگر منتقل نشود.
- کیفیت اتصالات: استفاده از کلمپهای مسی و تسمههای ارت استاندارد برای اتصال به سیستم ارت الزامی است.
- اندازهگیری مقاومت زمین: مقدار مقاومت زمین باید کمتر از ۲ اهم باشد تا جریان صاعقه بهراحتی تخلیه شود.
- بازرسی سالانه: سیستم صاعقهگیر باید سالی یکبار بازبینی و تست شود تا از سلامت مسیرها و اتصالات اطمینان حاصل گردد.
استانداردهای جهانی برای نصب صاعقهگیر برجها
سیستم صاعقهگیر باید طبق استانداردهای معتبر بینالمللی طراحی و اجرا شود. مهمترین این استانداردها عبارتند از:
- IEC 62305: استاندارد بینالمللی طراحی سیستمهای حفاظتی در برابر صاعقه
- NF C 17-102: استاندارد مربوط به طراحی صاعقهگیرهای فعال (ESE)
- IEEE 998: دستورالعملهای حفاظتی مخصوص سازههای مرتفع
رعایت این استانداردها باعث افزایش طول عمر سیستم و کاهش خطرات احتمالی میشود.
هزینه نصب صاعقهگیر برای برجها چقدر است؟
هزینۀ نصب صاعقهگیر در برجها به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- نوع صاعقهگیر (فعال یا ساده)
- ارتفاع برج و تعداد نقاط حفاظتی
- متراژ و کیفیت کابل یا تسمه مسی مورد استفاده
- شرایط زمین و نوع سیستم ارت
در پروژههای بزرگ صنعتی یا برجهای تجاری، ممکن است هزینه نهایی بیشتر باشد، اما در عوض، امنیت کامل سازه تضمین میشود. برای دریافت قیمت دقیق صاعقهگیر و اجرای کامل سیستم ارتینگ، میتوانید با کارشناسان سرزمین مس تماس بگیرید تا بر اساس نوع پروژه، برآورد اختصاصی ارائه شود.
ایمنی برجها با صاعقهگیر استاندارد
در نهایت، اگر به دنبال حفاظت مؤثر از برج یا ساختمان بلند خود هستید، نباید از سیستم صاعقهگیر غافل شوید. انتخاب صحیح بین صاعقهگیر فعال یا معمولی، نصب اصولی و اجرای ارت استاندارد، میتواند جان و سرمایه شما را از خطرات جبرانناپذیر صاعقه حفظ کند.
سرزمین مس با سالها تجربه در زمینۀ نصب صاعقهگیر، اجرای ارتینگ و تأمین تجهیزات استاندارد، آماده ارائه مشاوره و اجرای تخصصی برای انواع برجها، دکلها و سازههای مرتفع است.